„Pedagog Rodzinny”


Obserwacja pracy zatrudnionych w ramach programu KKWR pedagogów rodzinnych dostarczyła odpowiedzi na pytanie, kim dla rodziny jest pedagog rodzinny. Jest życzliwym obserwatorem, diagnostą, edukatorem, organizatorem pomocy, pośrednikiem pomiędzy rodziną a urzędem, niekiedy pełnomocnikiem rodziny, ale także w trudnych sytuacjach doraźnie interweniuje, jest gościem, przyjacielem, doradcą rodziny.

Co zrobić, jeśli rodzicom brak umiejętności wychowawczych, wytrwałości, konsekwencji, uporu w egzekwowaniu od dziecka jego obowiązków? Jeśli brak umiejętności rozmowy, bycia z dzieckiem w trudnych dla niego sytuacjach zastępują przemocą, karą, obojętnością? Co zrobić, jeśli nie radzą sobie z własną agresją, nałogami, ubóstwem, chorobą, bezdomnością?

W rodzinach naszych podopiecznych – wychowanków środowiskowych ognisk wychowawczych TPD kumulują się negatywne zjawiska ogółu społeczeństwa. Najczęściej są to: konflikty, zaburzona struktura, uzależnienia, przestępczość, brak czasu dla dziecka, niechęć do interesowania się jego problemami, niski status społeczny i poziom życia, coraz częściej bezrobocie, a nawet bezdomność. Paradoks sytuacji dziecka w takiej rodzinie polega na tym, że w rodzinie nie czuje się bezpiecznie, ale bez niej czuje się bezradne i pozbawione tożsamości. To wszystko uzasadnia potrzebę szczególnej pomocy, docierającej do pierwotnych przyczyn zaburzeń.

Statystyki wskazują, że osoby decydujące o formie pomocy wciąż chętnie korzystają z możliwości odizolowania dziecka od rodziny i umieszczenia go w placówce. I choć coraz częściej decyzji o rozdzieleniu dziecka z rodziną naturalną towarzyszy troska o poszukiwanie rodzinnej formy opieki zastępczej, to jeszcze zbyt rzadko poszukuje się możliwości wsparcia rodziny własnej dziecka. To tak jakbyśmy nie rozumieli, że dziecko dorasta i rozdzielanie z rodziną jest faktem nieodwracalnym, bo ono nigdy już nie będzie dzieckiem. Nie wszyscy chcą zrozumieć, że stworzenie możliwości pozostawienia dziecka w rodzinie zawsze jest wyrazem największej troski o jego dobro. Placówka, nawet dobrze prowadzona, pozbawiona jest istoty fenomenu i tak, jak patologiczna rodzina, reprodukuje mniej lub bardziej przyszłych patologicznych rodziców.

Próbą poszukiwania naprawy tej sytuacji jest program „Pedagog rodzinny”, który dzięki profesjonalizmowi, systematyczności i wielokierunkowości działań jest gwarantem trafności pomocy.

Pedagog rodzinny z racji istoty swej funkcji działa dla dobra dziecka. Uwzględniając naturalną potrzebę wychowania się w środowisku rodzinnym, odwołując się do podstawowych praw dziecka, zapewnia pomoc dziecku poprzez oddziaływanie na jego rodzinę. W polskich warunkach jest on uzupełnieniem systemu pozamaterialnej pomocy społecznej oraz specjalistycznego poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego. W zależności od problemów, jakie rozwiązuje, jest partnerem innych służb pomocowych: psychologa, pedagoga szkolnego, kuratora sądowego, ale w większości przypadków, pracownika socjalnego.

Odróżnia się od nich stosowaniem swoistych dla tej funkcji metod, a w szczególności: diagnozy sytuacji rodzinnej, mediacji, motywowania rodziny do działania na rzecz poprawy sytuacji (podjęcie leczenia, zmiana trybu życia, podjęcie pracy itp.). Pedagog rodzinny jest osobą, która potrafi aktywnie słuchać, poprawnie postawić prognozę odpowiadając na pytania: Dlaczego chcę, aby dziecko pozostało w tej rodzinie? Jak pozostawienie dziecka w tej rodzinie będzie wpływało na jego dalszy rozwój, zarówno w przypadku pomyślnej realizacji założonych celów, jak i w przypadku wystąpienia prawdopodobnych i nieprzewidzianych przeszkód? Czego nie da się osiągnąć? Wreszcie potrafi uzasadnić postawioną diagnozę, wskazując na mocne strony dziecka, rodziny, pedagoga, możliwości instytucji i osób współdziałających.

Obserwacja pracy zatrudnionych w ramach programu KKWR pedagogów rodzinnych dostarczyła odpowiedzi na pytanie, kim dla rodziny jest pedagog rodzinny. Jest życzliwym obserwatorem, diagnostą, edukatorem, organizatorem pomocy, pośrednikiem pomiędzy rodziną a urzędem, niekiedy pełnomocnikiem rodziny, ale także w trudnych sytuacjach doraźnie interweniuje, jest gościem, przyjacielem, doradcą rodziny. W zależności od sytuacji, od rodzaju nasilenia problemów występujących w konkretnej rodzinie, różnie rozkładają się akcenty pracy pedagoga.

Inicjatorzy programu dążą do tego, aby praca pedagoga rodzinnego bardziej koncentrowała się na stymulacji rodziny do pomagania sobie samej. Jednakże często sytuacja wymaga szybkiego, interwencyjnego rozwiązania palących problemów, skupienia się na działaniach doraźnych, których efekty dopiero przygotują rodzinę do odbioru właściwych form pomocy.

Warunkiem podjęcia pracy z rodziną jest jej zgoda na współpracę z pedagogiem. Rodzina musi chcieć tej pomocy, musi zrozumieć swoje możliwości i cel współpracy wyznaczony przez stałe analizowanie sytuacji rodzinnej i wskazywanie nadrzędności „dobra dziecka”.

Aby zrealizować założone cele, pedagog rodzinny powinien posiadać niezbędną wiedzę i umiejętności, a także być dyskretny, tolerancyjny, otwarty, ale przede wszystkim powinien umieć sam kontrolować swoje postępowanie i oceniać jego efekty, aby najszybciej jak można, naprawiać popełnione błędy. Praca pedagoga rodzinnego wymaga dużej cierpliwości w kontaktach z ludźmi, odporności na porażki, stresy oraz uporu w dążeniu do realizacji celów. Pedagog nie jest niczyim narzędziem, nie może ulegać zewnętrznym naciskom dającym łatwe recepty na rozwiązanie problemów rodziny, aby zaspokoić czyjeś interesy. Nie może również ulegać pokusie rozwiązań spektakularnych, efektów na pokaz. Jego pracy stale towarzyszy przymus dawania odpowiedzi na pytanie, czy to co robi, jest dobre dla dziecka.

Miarą skutecznej pracy pedagogów rodzinnych jest istotna i trwała poprawa sytuacji dziecka w rodzinie polegająca na lepszych relacjach pomiędzy członkami rodziny, lepszym traktowaniu dzieci, podniesieniu kultury osobistej członków rodziny, poprawieniu wizerunku rodziny i wychowujących się w niej dzieci, wzbudzeniu wiary w możliwości realizacji zamierzeń. To, że dziecko i jego zaburzona rodzina otrzymują wsparcie merytoryczne, jest sposobem na bardziej racjonalne wykorzystanie pomocy innych służb (np. udzielających pomocy materialnej), zmniejszenie interwencji policji i sądów rodzinnych. Zaletą programu pedagog rodzinny jest możliwość dotarcia do pierwotnych przyczyn pozostawania dzieci na ulicy oraz równoległość oddziaływań na przejawy i przyczyny zaburzeń.

W wymiarze materialnym można wskazać na znaczne zmniejszenie kosztów rozwiązań docelowych. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że pomiar efektów odraczanych w czasie jest trudny, także ze względu na brak pewności, co do trwałości korzystnych zmian. Dużym niebezpieczeństwem jest uzależnienie rodziny od pomocy osób z zewnątrz.

Podsumowując: doświadczenia z realizacji programu upewniają nas w przekonaniu, że instytucja pedagoga rodzinnego jest uzupełnieniem zarówno systemu pomocy społecznej, jak i systemu doradztwa i pomocy psychologiczno-pedagogicznej.


Artykuł opublikowany został z okazji 20-lecia działalności KKWR w „Naszym ANIMATORZE”, nr 2008/3-4.

Podziel się